uzuburu-buru

Όπως συνηθίζουν αρκετοί «βιβλιοφάγοι» bloggers, έτσι κι εγώ αποφάσισα φέτος να παραθέσω τη λίστα των βιβλίων που διάβασα μέσα στο 2009. Φυσικά και δεν μπορώ να χαρακτηριστώ «βιβλιοφάγος», αν και λατρεύω το βιβλίο, για έναν κυρίως λόγο: όσο να ’ναι το βιβλίο κοστίζει και δεν έχω τα χρήματα ώστε να αγοράζω την ποσότητα των βιβλίων που θα ήθελα. (Πάντα λέω ότι αν είχα αρκετά χρήματα περισσευάμενα, όλα σε cd, βιβλία και περιοδικά θα τα χάλαγα...).

Πάμε να δούμε τι κατάφερα να διαβάσω τη χρονιά που πέρασε, με μερικά σχολιάκια για το καθένα:

Μετά το «Ταπεινωμένοι και καταφρωνεμένοι» που μου είχε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση και αντικρουόμενες σκέψεις και συναισθήματα, είπα να περπατήσω για λίγο ακόμα στους μυστηριακούς δρόμους του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα κι έτσι διάβασα και τον «Ηλίθιο», ένα από τα αριστουργήματά του.

Ο Ντοστογιέφσκι φιλοτεχνεί στο μυθιστόρημα αυτό τον απόλυτα καλό άνθρωπο με τρόπο εκπληκτικό! Τον άνθρωπο που είναι απόλυτα ανιδιοτελής, ανεξίκακος, άδολος, έτοιμος να προσφέρει τα πάντα, αφελής αλλά καθόλου «ηλίθιος». Ο επιληπτικός πρίγκιπας Μίσκιν (μία από τις αυτοβιογραφικές αναφορές του συγγραφέα η αρρώστια αυτή), «κατεβαίνει» στον κόσμο των ανθρώπων, στην ζωή της Ρωσίας του 19ου αιώνα, και ως άλλος Χριστός, τους δείχνει την καλοσύνη, την ανυστερόβουλη αγάπη, τη συγχώρεση. Οι άνθρωποι δεν μπορούν ούτε να αντισταθούν σε έναν τέτοιο χαρακτήρα, αλλά ούτε και να αποδεχτούν και να κατανοήσουν τόση αφέλεια και καλοσύνη, γι’ αυτό και τον θεωρούν «ηλίθιο». Τον λατρεύουν και τον μισούν. Τον επαινούν και τον χλευάζουν.


Ένα ανάγνωσμα αρκετά απαιτητικό και δύσκολο, ωστόσο σε πολλά του σημεία αριστουργηματικό. Ο συγγραφέας ασκεί κριτική στη ρωσική κοινωνία της εποχής του και αναπτύσσει κάποιες από τις απόψεις του μέσα από τους ήρωες του μυθιστορήματος (χριστιανισμός, καθολικισμός, αθεϊα, σοσιαλισμός, μηδενιστές, τσαρισμός κ.ά.). Υπάρχουν επίσης πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, όπως η επιληψία που ήδη αναφέρθηκε ή η καθηλωτική περιγραφή της ψυχικής κατάστασης του μελλοθάνατου κατά την εκτέλεση κάποιας θανατικής καταδίκης (ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι είχε παρακολουθήσει την εκτέλεση κάποιων συντρόφων του από το καθεστώς του τσάρου).

Ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα παγκοσμίως που απαιτεί όμως δεύτερη και τρίτη ανάγνωση, αλλά και πολλή μελέτη για να προσεγγίσει κανείς όλα τα κρυμμένα νοήματα.

Ξεχασμένο σε κάποιο ράφι το βιβλίο αυτό, το πήρε το μάτι μου και είπα να το διαβάσω. Βρήκα πολύ καλή και πειστική τη γραφή του Ξενόπουλου και αρκετά τολμηρό το θέμα για την εποχή του. Ομολογώ ωστόσο ότι πολλές φορές με κούρασε ο διδακτισμός και η «παιδαγωγική» διάθεση του συγγραφέα, αν και με τη ροή των γεγονότων και την εξιστόρηση δεν χάνεις στιγμή το ενδιαφέρον σου. Η κεντρική ιδέα του μυθιστορήματος άλλωστε είναι διαχρονική: όταν η συνείδηση και η αξιοπρέπειά σου αρχίζουν να βάζουν νερά, τότε το στιγμιαίο ατόπημα γίνεται συνήθεια και ο κατήφορος παίρνει κλίση τέτοια, που σε οδηγεί μόνο προς τα κάτω...

Με δυο λόγια: Στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, η Ρόζα είναι μια 16χρονη, πολύ όμορφη κοπέλα, με πολύ καλή ανατροφή από την οικογένειά της. Η πρώτη της ερωτική περιπέτεια όμως έμελε να αλλάξει τη ζωή της για πάντα. Τραγική ηρωίδα η μικρή Ρόζα, παρασυρόμενη από τη γλύκα του έρωτα και του χρήματος, οδηγείται μοιραία προς την καταστροφή. Από αθώα ραντεβουδάκια με νέους που ποθούσε, σε κανονισμένες συναντήσεις με άνδρες που της σύστηναν και την κερνούσαν και κατιτις... Από εκεί ο κατήφορος παίρνει απότομη κλίση. Αστυνομίες, εξευτελιστικοί έλεγχοι, στιγματισμός και φακέλωμα, "οίκοι" πολυτελείας, κανονική συνοδός κυρίων...



Ανάγνωσμα με ενδιαφέρον και αρκετά τολμηρό για την εποχή του, πλην όμως με ενόχλησε αφενός μεν ο ξεκάθαρος διδακτισμός, αφετέρου η έλλειψη κοινωνικής κριτικής στις συντηρητικές κρατούσες απόψεις της εποχής. Ο στιγματισμός μιας κοπέλας ως "ελαφρών ηθών" επειδή πιθανόν να είχε κάποια προγαμιαία σχέση, ήταν κατά τη γνώμη μου μία από τις βασικές αιτίες που πολλές γυναίκες τότε περιθωριοποιούνταν και έπαιρναν τον... κατήφορο. Η στενομυαλιά, ο άκρατος συντηρητισμός και ο σεξισμός (σε βάρος των γυναικών) εκείνων των χρόνων ίσως θα έπρεπε να θίγονται πιο ξεκάθαρα από τον συγγραφέα.

• «Περί τυφλότητος» - Ζοζέ Σαραμάγκου

Πριν 3 περίπου χρόνια άκουσα το όνομα Ζοζέ Σαραμάγκου από κάποιον ραδιοφωνικό παραγωγό που πρότεινε στους ακροατές το βιβλίο του "Περί φωτίσεως" (βλ. μερος β'). Μου έκανε τρομερή εντύπωση το ευφυές θέμα: Τι θα γινόταν σε μια χώρα αν το 80% των κατοίκων της πρωτεύουσας ψήφιζε λευκό στις δημοτικές εκλογές; Αμέσως σημείωσα το όνομα του συγγραφέα και τον τίτλο του βιβλίου και αποφάσισα να το ψάξω το θέμα με την πρώτη ευκαιρία. Έτσι ανακάλυψα τον Ζοζέ Σαραμάγκου, τον Πορτογάλο νομπελίστα συγγραφέα, και άρχισα να διαβάζω τα βιβλία του.

Το πρώτο που πήρα ήταν το "Περί τυφλότητος" και η πρώτη επαφή με τον συγγραφέα ήταν εκρηκτική! Σου παίρνει λίγη ώρα να συνηθίσεις τη φειδωλή στίξη στους διαλόγους και τις ατελείωτες προτάσεις που σε κρατούν σε εγρήγορση, ωστόσο δεν σου παίρνει παρά μερικές σελίδες για να αντιληφθείς ότι έχεις να κάνεις με έναν ευφυέστατο συγγραφέα, άριστο γνώστη του ψυχισμού του ανθρώπου και κυρίως με ένα λεπτό, καίριο, καυστικό χιούμορ που σχολιάζει "εμμέσως πλην σαφώς"...

Το "Περί τυφλότητος" ήταν ένα σοκ για μένα. Ο συγγραφέας σε βάζει κατευθείαν στο θέμα, χωρίς περιττές περιγραφές κι έτσι οι σκέψεις σε κατακλύζουν από την πρώτη στιγμή. Το θέμα είναι ευφυές και φαινομενικά απλό: Μία κολλητική επιδημία λευκής τυφλότητας απλώνεται σε κάποια χώρα. Ο ένας μετά τον άλλο, οι κάτοικοι τυφλώνονται μέρα με τη μέρα. Η κυβέρνηση προσπαθεί αρχικά να περιορίσει την επιδημία και κλείνει τις πρώτες εκατοντάδες τυφλών σε ένα απομονωμένο κτίριο. Μέσα από την ιστορία μιας ομάδας από τους πρώτους τυφλούς (ο γιατρός, η γυναίκα του, ο πρώτος τυφλός, ο άνθρωπος που έκλεψε το αυτοκίνητο του πρώτου τυφλού, ο γέρος με την καλύπτρα, η κοπέλα με τα μαύρα γυαλιά και ένα αγοράκι που έχει χάσει τους δικούς του), παρακολουθούμε τις αλυσιδωτές αλλαγές στη ζωή, τη συμπεριφορά και τη συνείδηση των ανθρώπων, οι οποίοι όντας στο λευκό σκότος (!) χάνουν σταδιακά κάθε φραγμό και αξιοπρέπεια. Άνθρωπος-κλειδί στην ιστορία, η γυναίκα του γιατρού, η οποία είναι και η μόνη που δεν τυφλώνεται σε όλη τη χώρα και είναι ο αυτόπτης μάρτυρας των δεινών που πέρασαν οι συνάνθρωποί της, αν και η ίδια ήταν τελικά το πιο δραματικό πρόσωπο αφού είδε πράγματα φρικιαστικά, χωρίς να μπορεί να αποκαλύψει ότι τα βλέπει...

Οι προεκτάσεις της απλής υπόθεσης που κάνει ο συγγραφέας (έστω ότι τυφλώνονταν όλοι, τι θα γινόταν τότε;) είναι απίστευτα πολλές, σε σημείο που στην αρχή δεν τις φαντάζεσαι καν γιατί υπάρχουν πράγματα που τα θεωρείς δεδομένα. Δεν υπάρχει ο χρόνος για μεγάλες αναλύσεις αλλά θα πω μερικά ενδεικτικά παραδείγματα. Στην καραντίνα όπου κλείστηκαν οι πρώτοι τυφλοί, βρέθηκαν ξαφνικά εκατοντάδες άνθρωποι μέσα σε ένα μεγάλο κτίριο όπου το να ζήσουν χωρίς έξωθεν βοήθεια (πλην της παροχής κάποιας τροφής) ήταν κάτι το εξαιρετικά δύσκολο. Το κτίριο με τους τυφλούς μετατρέπεται ξαφνικά σε μία μικρογραφία της ανθρώπινης κοινωνίας. Σε έναν κόσμο όπου όλοι δίπλα σου είναι ξαφνικά τυφλοί, θα είχες ενδοιασμούς για το τι κάνεις μπροστά στους άλλους; Μετά από πόσο καιρό θα είχες ενδοιασμούς για το πού κάνεις την ανάγκη σου, αφού ούτως ή άλλως κανείς δεν σε βλέπει και το να πας μέχρι την τουαλέτα είναι κοπιαστικό και χρονοβόρο; Μετά από πόσο καιρό θα είχες ενδοιασμούς για την ικανοποίηση των σεξουαλικών σου αναγκών; Πώς θα λύνονταν πρακτικά θέματα όπως η μεταφορά και διανομή των τροφίμων ή το θάψιμο των νεκρών σε έναν κόσμο όπου κανείς δεν βλέπει; Ως πότε θα έφταναν τα τρόφιμα και το νερό σε μια κοινωνία όπου όλοι τυφλώνονται και κανείς δεν μπορεί να παράγει; Τι θα έκανες για να εξασφαλίσεις την πολύτιμη τροφή που θα σε κρατήσει στη ζωή; Θα επικρατούσε η αλληλεγγύη και η συνεργασία ή ο νόμος της ζούγκλας;



Ο Σαραμάγκου ανοίγει μια σειρά από σοβαρότατα θέματα που απασχολούν διαχρονικά τις ανθρώπινες κοινωνίες, έχοντας μια θεωρητικά μεταφυσική εκκίνηση (επιδημία τύφλωσης), χωρίς όμως να ξεφεύγει σε καμία στιγμή σε μεταφυσικές αναζητήσεις. Πρόκειται για μια πολύ δυνατή αλληγορία και η αναγωγή στον κανονικό κόσμο του σήμερα, σε πείθει ότι αν και δεν είμαστε "τυφλοί", κατά περιπτώσεις συμπεριφερόμαστε ως τέτοιοι...

Ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα που έχω διαβάσει ποτέ! Το συστήνω χωρίς δεύτερη σκέψη!

• «Λατινοαμερικάνα: Ημερολόγιο από ένα ταξίδι με μοτοσικλέτα» - Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

Το ημερολόγιο του Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα από το ταξίδι του το 1951 στο μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής πάνω σε μια παλιά μοτοσυκλέτα παρέα με τον φίλο του Αλμπέρτο Γκρανάδο. Πριν γίνει ο μεγάλος επαναστάτης "Τσε", ο νεαρός φοιτητής ιατρικής Ερνέστο, παρέα με τον λίγο μεγαλύτερό του βιολόγο Αλμπέρτο, καβαλάνε μια μοτοσυκλέτα και ξεκινούν. Μπουένος Άιρες, ακτές Αργεντινής, πάμπες, Άνδεις, Χιλή, Περού, Κολομβία, Βενεζουέλα. Χιλιάδες χιλιόμετρα με τη μηχανή να τους προδίδει διαρκώς, να τους πετάει κάτω και φτου κι απ' την αρχή. Κάθε μέρα, κάθε ώρα σε αυτό το ταξίδι ένας πραγματικός αγώνας. Οι δύο ταξιδιώτες ψάχνουν με κάθε πιθανό τρόπο ένα πιάτο φαγητό και ένα μέρος για να κοιμηθούν. Ερωτεύονται, αστειεύονται, ζουν την περιπέτεια σαν νέοι γεμάτοι όρεξη για ζωή.

Και θα ρωτήσει κάποιος. Τι ώθησε τον ασθματικό Ερνέστο Γκεβάρα να αφήσει την σχετικά άνετη ζωή του πατρικού του και να γυρίσει τη Λατινική Αμερική χωρίς φράγκο στην τσέπη; Και θα ρωτήσει κάποιος άλλος. Τελικά επαναστάτης γεννιέσαι ή γίνεσαι; Αυτά τα δύο ερωτήματα ίσως τα ξεδιαλύνει λίγο ο αναγνώστης του "Λατινοαμερικάνα". Διότι μπορεί στην αρχή του ταξιδιού το κίνητρο να είναι η απλή περιέργεια ή η νεανική περιπέτεια, αλλά σταδιακά παρακολουθείς μέσα από τις σημειώσεις του ίδιου του Γκεβάρα πώς επηρρεάζεται από αυτά που βλέπει και διαμορφώνει σιγά-σιγά μια επαναστατική συνείδηση. Ο Γκεβάρα συγκλονίζεται από αυτά που ζει στο ταξίδι του. Από την ανείπωτη ανέχεια, τη φτώχεια, τον αναλφαβητισμό, την εκμετάλλευση, την επιβολή των ΗΠΑ και γενικώς των αετονύχηδων καπιταλιστών πάνω στους λαούς της Λατινικής Αμερικής. Βλέπει με τα ίδια του τα μάτια αυτά που ένιωθε ότι τον αφορούν.



Μέσα από το "Λατινοαμερικάνα" αντιλαμβάνεται κανείς την αγάπη και την πίστη του Γκεβάρα στον Άνθρωπο, στους απλούς λαούς, στους αδικημένους. Με το άσθμα να τον ταλαιπωρεί και να κάνει σχεδόν απαγορευτικό ένα τέτοιο ταξίδι, ο Γκεβάρα μπαίνει μέσα στα προβλήματα των λαών της Λατινικής Αμερικής και τα ζει και ο ίδιος. Δεν στέκει αφ υψηλού σαν "μορφωμένος" και "ανώτερος", αλλά βοηθά όσο μπορεί και κυρίως μαθαίνει από πρώτο χέρι τα προβλήματα των ανθρώπων. Σταδιακά βγάζει και τα πρώτα συμπεράσματα για τις αιτίες της κατάστασης αυτής και διαμορφώνει τις πρώτες του φιλομαρξιστικές ιδέες. Μετά το τέλος του ταξιδιού αυτού είναι πλέον άλλος άνθρωπος. Σκοπός του υπολοίπου της ζωής του η κατάργηση της εκμετάλλευσης και η απελευθέρωση των λαών. Τα σπάργανα της σκέψης και της δράσης του παγκοσμίως γνωστού "Che" θα τα βρείτε στο "Λατινοαμερικάνα".

info Το θέμα του βιβλίου-ημερολογίου αυτού, δηλ. το ταξίδι των Γκεβάρα-Γκρανάδο στη Λατινική Αμερική, έχει αποτυπωθεί και στον κινηματογράφο μέσα από την ταινία του Βάλτερ Σάλες "Ημερολόγια μοτοσικλέτας".